Wykłady PTNO: Historie Polski

Dr hab Adam Puławski:

Czy Rząd RP na Uchodźstwie milczał na temat zagłady getta warszawskiego?

Wykład wygłoszony będzie online (Zoom) w języku polskim.

Link dostępny będzie po rejestracji lub na portalu PTNO: http://www.ptno.org

Władze Polskiego Państwa Podziemnego należycie informowały polskie władze w Londynie o eksterminacji ludności getta w Warszawie. To nie z winy krajowej konspiracji pierwsza depesza Stefana Korbońskiego z 26 lipca 1942 r. z informacją o początku „Wielkiej Akcji” została źle odczytana w Londynie, a przez to nie odzwierciedlała całej grozy niemieckiej akcji w tym getcie. To z inicjatywy polskich władz w Londynie druga depesza Korbońskiego z 11 sierpnia 1942 r. z wiadomością o wywożeniu dziennie 7 tys. Żydów na stracenie została przekazana politykom żydowskim z pewnym opóźnieniem, a pierwsza depesza Stefana Roweckiego na ten temat z 31 lipca 1942 r. zignorowana, zaś druga, komendanta głównego AK z 19 sierpnia 1942 r. z pełnymi danymi na temat zagłady getta, całkowicie utajniona.

Jednak za mit należy z kolei uznać przekonanie o całkowitym milczeniu władz polskich na uchodźstwie. Pierwsza depesza Korbońskiego została nagłośniona w BBC już 29 lipca, druga zaś 1 września 1942 r. w CBS (tutaj możemy mówić o znacznym opóźnieniu). Jednak nie ulega wątpliwości, że krajowe władze podziemne traktowały zagładę ludności żydowskiej jako ostrzeżenie przed eksterminacją ludności polskiej. Ostrzeżenie traktowane zarówno jako negatywny przykład udziału, zdaniem dowództwa podziemia, części społeczności żydowskiej w zagładzie własnego narodu (stąd ostrzeżenia władz podziemia kierowane do Polaków o nieuczestniczenie w prześladowaniu innych Polaków), jak i przekonanie o tym, że po Żydach Niemcy przystąpią do tępienia ludności polskiej „metodą żydowską”.

To zagrożenie ludności polskiej stało się powodem przejścia „od biernego oporu do walki ograniczonej”. Władze polskie na uchodźstwie z jednej strony wyrażały faktyczną troskę o los Żydów obywateli polskich, z drugiej strony instrumentalnie wykorzystywały informacje o Zagładzie do rozgrywek politycznych z innymi aliantami. Całkowita zmiana postawy polskiego Londynu nastąpiła dopiero po dotarciu do niego informacji o pacyfikacji ludności polskiej na Lubelszczyźnie. To te wydarzenia stały za akcją dyplomatyczną władz polskich na przełomie 1942 i 1943 r.

Adam Puławski

Dr hab. (ur. 1966), historyk zajmujący się tematyką zagłady Żydów na okupowanych ziemiach polskich, stosunkami polsko-żydowskimi w czasie II wojny światowej oraz dziejami Polskiego Państwa Podziemnego (PPP). Jego zainteresowania naukowe obejmują m.in. stosunek polskich władz na uchodźstwie w Londynie oraz Delegatury Rządu RP na Kraj i Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej do zagłady ludności żydowskiej oraz eksterminacji sowieckich jeńców wojennych. Bada także relacje pomiędzy PPP a sowiecką partyzantką na ziemiach polskich, a także postawę polskiego podziemia wobec partyzantki żydowskiej i żydowskich grup przetrwania. Zajmuje się również historią regionalną dotyczącą stosunków polsko-żydowskich w Chełmie w XX wieku.

Współautor teki edukacyjnej IPN Zagłada Żydów polskich w czasie II wojny światowej (Warszawa 2005). Autor książek W obliczu Zagłady. Rząd RP na Uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, ZWZ-AK wobec deportacji Żydów do obozów zagłady (1941–1942) (Lublin 2009) i Wobec »niespotykanego w dziejach mordu«. Rząd RP na uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, AK a eksterminacja ludności żydowskiej od »wielkiej akcji« do powstania w getcie warszawskim (Chełm 2018).

Obecnie związany z Pracownią Instytuty Europy Środkowo-Wschodniej im. Jerzego Kłoczowskiego przy Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie.